پیشینه تاریخی شهرستان کاشمر
منطقه كاشمر در متون و منابع كهن به عنوان ترثيث يا ترشيز ياد شده كه به استناد كاوش‌هاي باستان‌شناسي از گذشته‌هاي دور تا اواخر هزاره دوم و اوايل پيش از ميلاد مسكونی بوده است به استناد روايات شاهنامه و تاريخ بيهقي 2500 سال پيش زرتشت پيامبر در اين سرزمين با گشتاسب شاه ملاقات نموده و آتشكده‌اي در اين ناحيه برپا نموده و سروي را كه تباري بهشتي داشته در جلو آتشكده به دست خويش مي كارد. كاشمر در سال 31 هجري به دست اعراب مسلمان فتح شد و از آن پس امراي غزنوي، سلجوقي، اسماعيليه، خوارزمشاهيان، ايلخاني، سربداريه، تيموري و صفوي، افشاريه و قاجاري به ترتيب بر اين ناحيه حكم راندند و تاريخ پرفراز و نشيب اين منطقه را كه مشحون از جنگ‌ها، شكست‌ها، نااميدي‌ها و كامكاري‌ها و پيروزي‌هاست رقم زدند.
موقعیت جغرافیایی شهرستان کاشمر
شهرستان کاشمر با دو بخش مرکزی و کوهسرخ، و به مرکزیت شهر کاشمر مساحتی در حدود 3390 کیلومترمربع از استان خراسان رضوی را اشغال نموده است. این شهرستان از غرب با خلیل آباد، از شمال و شمال غربی با نیشابورر، سبزوار و بردسکن، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب غربی با گناباد هم جوار است. شهرستان کاشمر دارای دو بخش: مرکزی و کوهسرخ، دو شهر: کاشمر و ریوش و 5 دهستان: بالا ولایت، پایین ولایت، بررود، برکوه و تکاب می باشد و در حدود 235 کیلومتری مرکز استان خراسان رضوی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1060 متر می باشد. این شهرستان بین (12 و 56) و (48و 58) درجه طول شرقی و (51 و 34) و (8 و 36) درجه عرض شمالی واقع گردیده است. شهر کاشمر در (27 و 58) درجه طول شرقی و (12 و 25) درجه عرض شمالی قرار گرفته است.
آب و هواي شهرستان كاشمر
به طور كلي اقليم حاكم بريك منطقه با سنجش عناصر آب و هوايي آن منطقه تعيين مي شود و سنجش آب و هوا، احتياج به جمع‌آوري دانسته‌هاي آب و هوايي در مدت زمان طولاني و پردازش و جمع بندي آن ها دارد. به هر حال «اقليم شناسي» با استفاده از نتايج اين ارقام و داده ها، شرايط جغرافيايي و زيست محيطي را مورد مطالعه قرار مي دهد. شرايط اقليمي يك منطقه بر ساير پارامترهاي طبيعي اثر گذاشته و به عنوان يك عامل اصلي و مؤثر، در تكوين و تكامل ساير عناصر طبيعي نظير آب و خاك و پوشش گياهي به شمار مي رود و بين عوامل طبيعي نقش بارزي در زندگي انسان ايفا مي كند. آب و هواي شهرستان كاشمر به مناسبت مجاورت با ارتفاعات و كوير بسيار متغير است. وجود كوهستان‌هاي مرتفع در شمال اين شهرستان باعث شده تا مناطق شمالي داراي آب و هواي نسبتا سرد باشد ولي مناطق جنوبي شهرستان بدليل مجاورت با كوير داراي آب و هواي گرم و خشك مي باشد.
زمين‌شنـاسي
شهرستان كاشمر از نگاه زمين‌شناسي-ژئومورفولوژي جزيي از حوضه‌ي آبريز دشت كاشمر محسوب مي شود. اين دشت در شمال حوضه‌ي كوير نمك واقع شده و بخشي از زون زمين‌شناسي ايران مركزي است. به علت چين خوردگي، بيرون‌زدگي‌هايي از رسوبات دوران‌هاي مختلف در اين دشت مشاهده مي گردد و كنتاكت اين تشكيلات با مواد آذرين، حالت دگرگوني ايجاد كرده و در اثر فعاليت‌هاي كوه‌زايي گسل‌هايي دارد كه بزرگ‌ترين آن گسل سراسري شمال دشت يعني گسل «درونه» را به وجود آورده است. قديمي‌ترين «سازند» شناخته شده در منطقه، مربوط به دوره ي پركامبرين مي باشد كه در ارتفاعات شمالي، به ويژه در امتداد گسل «تكنار» رخ نمون دارد. سازندهاي اين دوران عمدتا سنگ‌هاي دگرگون شده، «شيست» و «ريوليت» مي باشند.
پركامبرين ـ اينفراكامبرين:
رخ‌ساره‌هاي قديمي منطقه شامل شيست‌هاي دگرگون شده‌ي سبز رنگ، همراه با تداخل‌هاي متاريوليت است كه در حاشيه شمالي دشت و در ارتفاعات جنوب غربي آن گسترش دارد آهك «دولوميت سلطانيه» و «گرانيت دوران» از جمله سنگ‌هاي متعلق به اين دوره است كه در كوه‌هاي شمالي گسترش دارد.
دوران اول: كامبرين
1- رخ‌ساره‌ي اردويسين: از قديمي‌ترين تشكيلات موجود در منطقه است كه وسعتي ناچيز دارد و شامل آهك‌هاي «روشن نود» و «لار» حاوي «تريلوبيت» است .ضخامت اين تشكيلات حدود 500 متر است كه به علت تحمل فشارهاي تكتونيكي داراي درز و شكاف فراوان است و در شمال و شمال شرق كاشمر ديده مي شود .
2- رخ‌ساره دونين: اين رخ‌ساره در جنوب منطقه در كوه‌هاي «بوغو»، «فغان» و «دلكن» بيرون زدگي دارد كه شامل آهك‌هاي تيره رنگ و نازك لايه بوده و داراي شكستگي‌هاي فراواني است. ضخامت اين آهك‌ها حدود 140 متر است .
3- رخ‌ساره پرمين: شامل آهك‌هاي «توده‌اي» و «دولوميت» به نام «سازند جمال» است كه در كوه آهو بم در شمال دشت رخ نمون دارد. اين سازند در اثر تحمل وضعيت تكتونيكي شديد، داراي شكستگي‌هاي فراوان است. ضخامت آن حدود 300 متر و داراي گسله و درز و شكاف مي باشد .
دوران دوم: مزوزوييك
كرتاسه: به علت تكتونيك شديد منطقه، آهك‌هاي اين دوره داراي درز و شكاف فراوان بوده و آثار انحلال در آن‌ها مشاهده مي گردد .
دوران سوم: سنوزوييك
1- آئوسن: بخش گسترده‌اي از ارتفاعات شمالي و قسمت ناچيزي از ارتفاعات جنوبي را شامل مي شود. ويژگي آن تشكيلات سري سبز «آئوسن» شامل توف‌هاي سبز رنگ است. ضخامت آن حدود 180 تا 250 متر مي باشد.
2- نئوژن: بخش بزرگي از حاشيه ارتفاعات جنوبي دشت كاشمر را تشكيلات رسوبي «نئوژن» مي پوشاند. اين سازند شامل: «مارن»، «ژيپس» و «كنگلومر» است كه به صورت تپه ماهورهاي كم ارتفاع و ييوسته از جنوب كاشمر تا جنوب بردسكن امتداد دارد .
دوران چهارم: كواترنري
رسوبات دوران چهارم كه كه نواحي پست و جلگه‌اي حوضه را مي پوشاند شامل تراس‌هاي آبرفتي قديمي، تراس‌هاي جديد، مخروط افكنه‌ها و واريزه‌ها، آبرفت‌هاي جوان و شن‌هاي روان است .
ژئومورفولوژی
به طور كلي شهرستان كاشمر به لحاظ پستي و بلندي به سه منطقه قابل تقسيم است.
1- منطقه‌ي كوهستاني شمال كاشمر يا ارتفاعات كوه سرخ: اين كوه‌ها از غرب درونه شروع و دشت كاشمر را از دشت سبزوار و نيشابور جدا مي سازند. ادامه اين ارتفاعات از شمال تربت حيدريه مي گذرد. در داخل منطقه كوهستاني فوق دشت ريوش قرار دارد اين دشت مرتفع بوده و متوسط ارتفاع آن از سطح دريا 1700 متر است. دشت ريوش در شمال دشت كاشمر واقع شده و از آن جدا مي باشد.
2- دشت كاشمر كه مهم‌ترين واحد ژئومورفولوژيكي اين شهرستان است دشت كاشمر-بردسكن مي باشد اين دشت از سمت شرق با عارضه‌ي خاصي محدود نمي گردد و به دشت تربت حيدريه متصل مي گردد از سمت جنوب به كوه‌هاي فغان و از سمت غرب به منطقه كويري محدود مي‌گردد. حوضچه‌ي دشت كاشمر را به طور دقيق‌تر مي توان از شمال به ارتفاعات كوه سياه، كوه سرخ و كوه سفيد از شرق به بلندي‌هاي سر سفيددال و دشت ازغند و از جنوب به كوه‌هاي فغان، بوغو و از غرب به كوير درونه محدود كرد.
3- منطقه‌ي كوهستاني جنوب شهرستان كه شامل كوه‌هاي فغان، بوغو، دلكن است. از نظر وسعت و ارتفاع در مقايسه با منطقه كوهستاني شمال شهرستان اهميت چنداني ندارد. بلندترين ارتفاع منطقه در كوه فغان حدود 1702 متر است از ويژگي‌هاي خاص كوه‌هاي جنوب شهرستان كه در مجاورت دشت كوير قرار دارد مي توان به فسيل‌هاي فراوان و متنوع آن اشاره كرد.
به طور كلي از لحاظ توپوگرافي، شهرستان كاشمر داراي ناهمواري متفاوتي است. بلندترين قله در كوه سرخ «باغ دشت» به ارتفاع 2484 متر است كه دامنه‌هاي جنوبي آن در 6 كيلومتري شمال كاشمر قرار دارد. منحني ميزان 1000 متر جنوب منطقه را مي پوشاند و به طرف شمال شرقي منحني ميزان 2500متر مشخص مي شود. شيب شهرستان بيشتر بين 3-1 درصد مي باشد كه در قسمت‌هايي از بخش بالاولايت و قسمتي از بخش شش‌تراز مشاهده مي‌شود. كم‌ترين شيب (1-0 درصد) در بخش‌هاي جنوبي شهرستان مشاهده مي‌گردد كه مناطق بسيار هموار و مناسبي را براي كشاورزي فراهم آورده است. در بخش‌هاي جنوب غربي در مجاورت كوير بيشترين شيب بين 3 تا 15 درصد است و در اطراف جاده كاشمر-بردسكن و در مركز بخش بالا ولايت نيز اين شيب مشاهده مي گردد.